W latach 90. ubiegłego wieku do łomżyńskiego Muzeum trafiły dwa niewielkie przekazy. Pierwszy z Sądu Rejonowego w postaci 10 obiektów kultu prawosławnego, drugi z Prokuratury Rejonowej składający się z 8 obiektów również o charakterze sakralnym. Od tamtego czasu, oba przekazy w postaci ikon i krzyży metalowych spoczywały w muzealnym magazynie. Zabezpieczone, czekające na zabiegi konserwatorskie, jakże potrzebne po okresie niewłaściwego przechowywania czy transportu.

Warto wspomnieć, że tego typu przekazy nie są czymś wyjątkowym, szczególnie w skali kraju. Znaczna część obiektów sztuki prawosławnej w polskich zbiorach to XIX-wieczne ikony rosyjskie, które trafiły do muzeów dzięki skutecznej pracy służb celnych na granicach naszego kraju. W ten sposób powiększyły się, liczone w tysiącach zbiory m.in. Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Muzeum – Zamek Górków w Szamotułach czy Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej. To właśnie ostatnie, Muzeum Południowego Podlasia, zgodziło się wzbogacić skromny, acz różnorodny zbiór łomżyńskiego Muzeum i wspólnie przybliżyć zjawisko sztuki prawosławnej, a właściwie małego jej fragmentu, jakim jest malarstwo ikonowe i metaloplastyka.

Ikony, mimo swej powszechnej obecności we wschodniej części Polski, dla większości odbiorców są obiektami tajemniczymi i słabo znanymi. Ich przepełniona znaczeniami symbolika, wielowątkowość, bogactwo ikonograficzne, nastręcza kłopotów z interpretacją i może zakłócać bezpośredni odbiór. Wystawa Krymikony ma zatem zaznajomić widza z pojęciem ikony, jej kontekstem historycznym, religijnym, jak również z ikonografią, tak aby móc rozpoznawać i odczytywać kody kulturowe – świat znaków i symboli, mitów i alegorii – zapisany w postaci obrazu. Aby poruszać się w tym świecie bez trudności, nie sposób ominąć najważniejszego obok mitologii starożytnych Greków i Rzymian tekstu kultury europejskiej – Biblii. Wszak wiara prawosławna wywodzi się z Cesarstwa Wschodniorzymskiego i tradycji judeochrześcijańskiej. A więc prezentowane są tu rozmaite tematy i przedstawienia stamtąd właśnie zaczerpnięte: ikony Chrystusa, Matki Boskiej i świętych, ikony symboliczne jak Wszechwidzące Oko Boże, sceny jak Zwiastowanie, czy ikony świąt kościelnych. Obok ikon na deskach zaprezentowane są też przykłady rzemiosła artystycznego w postaci metalowych, odlewanych krzyży, plakiet czy małych składanych ikon podróżnych. Wystawę zamyka dokumentacja fotograficzna z zasobów bialskiego Muzeum, obrazująca realia pracy konserwatorskiej. Jakże przyziemną pracę z empiryczną materią fizyczną i chemiczną: z utlenianiem, higroskopijnością, promieniowaniem, mikrobiologią.

Kiedy przywołane na wstępie ikony trafiły pod dach Muzeum, straciły niejako swój wyjściowy, sakralny charakter, stając się przedmiotem badań, analiz i interpretacji raczej naukowych, aniżeli religijnych. Zostały włączone do inwentarza, przypisano im numer i założono kartę. Stały się eksponatami. Taki też jest charakter wystawy, choć mając na uwadze sens pisania ikon i pierwotną potrzebę obcowania z tajemnicą sacrum, nie można wykluczyć poruszenia duchowej struny widzów, a przez to odbioru wystawy nie tylko szkiełkiem i okiem.

Alicja Kamieniczna-Adamowska


Wystawa czynna od 10.10.2025 do 1.02.2026.